Runnamurur

Í tempraða beltinu nyrðra eru til margar tegundir af runnum og trjám sem þrífast vel á Íslandi. Þar á meðal er runnamura. Hún hefur lengi verið vinsæl í görðum um land allt. Þær eru flestar í fullum blóma um þessar mundir og munu halda áfram að blómgast langt fram á haust. Því má segja að hennar tími sé núna og því birtum við þennan pistil.

 

Runnamurur í blönduðum runnabeðum. Líklega er þetta yrkið 'Goldfinger'.

Lýsing

Runnamura er að jafnaði uppréttur, fíngerður og þéttgreindur runni. Oftast um einn metri á hæð en einnig eru til jarðlæg yrki. Oft eru runnamurur meiri á breiddina en hæðina. Börkurinn er gulbrúnn og flagnar mikið. Blöðin eru oftast þrífingruð eða fimmfingruð.

Tvær runnamurur í blönduðu runnabeði framan við hús. Þarna má greina brodd, gullsóp, mispil, gullregn o.fl. með hinum gulblómstrandi runnamurum. 

Mynd úr Sólskógum. Nær er 'Goldteppich' en fjær er 'Goldfinger'. Töluverður stærðarmunur er á yrkjunum. Yrkið sem er fjær vex upp í bogana en ekki yrkið sem er nær.

Nafnið og ættingjarnir

Lengst af hefur runnamura gengið undir fræðiheitinu Potintilla fruticosa. Plöntur af þessari ættkvísl hafa verið kallaðar murur á íslensku og finna má villtar murur í íslenskri náttúru. Má nefna gullmuru, Potentilla crantzii og tágamuru, P. anserina (sjá mynd) sem dæmi. Þær bera gul blóm sem eru býsna lík blómum runnamurunnar. Einnig eru ýmsar murur algengar sem garðblóm og er ein þeirra sýnd hér að neðan.

Þetta eru murur, en ekki runnamurur. Til vinstri er tágamura í sunnlenskum sandi ásamt melgresi. Hún er auðþekkt á rauðum tágum sem hún notar til að auka við veldi sitt. Þetta er eina myndin í pistlinum sem ekki er tekin á Akureyri. Til hægri er blóðmura, Potintilla napalensis, sem er algengt garðblóm. Blöðin eru dæmigerð fyrir ættkvíslina.

Talið er að allt að 500 tegundir geti verið innan ættkvíslarinnar en nýlegar rannsóknir hafa fækkað tegundunum nokkuð.

Viðurnefnið fruticosa merkir runnakenndur og vísar í það að plantan er runni en ekki fjölæringur Því er íslenska heitið bein þýðing á fræðiheitinu. Annars er runnamura af rósaætt, Rosaceae. Nær allar villtar tegundir þeirrar ættar hafa fimm krónublöð á hverju blómi, en margar tegundir mynda stundum ofkrýnd blóm eins og við þekkjum hjá rósum. Hvergi höfum við samt rekist á ofkrýndar runnamurur.

 

Gult, skriðult afbrigði en yrkisheiti ekki þekkt. Heldur ljósari blóm en algengast er. Líklega er þetta afbrigðið P. fruticosa var. arbuscula. Mjög flott ef það fær að hanga fram af hleðslum.

Svo gerðist það að grasafræðingar komust að því að murur sem ekki eru jurtkenndar, heldur mynda runna séu fjarskyldar öðrum murum. Því voru þær settar í sérstaka ættkvísl sem kallast Dasiphora á latínu. Viðurnefninu var þó haldið og heitir runnamuran því Dasiphora fruticosa samkvæmt nýjustu heimildum. Samt er það svo að því fer fjærri að þessi tegund gangi alltaf undir því nafni í plöntubókum eða garðyrkjustöðvum. Oftast er gamla nafnið notað enda erfitt að kenna gömlum hundum að sitja. Ekki er ástæða til að breyta íslenska heitinu til samræmis við nýtt latínuheiti. Það hefur unnið sér inn hefðarrétt. Runnamuran heitir ennþá runnamura þótt hún sé ekki lengur mura.

 

Dæmigert að sjá skrautrunna kominn í fulla haustliti en runnamuran lætur ekkert á sig fá.

Ræktun

Þessi tegund er alla jafna harðgerð og vindþolin en yrkin eru þó misjafnlega dugleg. Almennt má segja að gul og (sum) hvít yrki séu harðgerðust. Hin þurfa aðeins betra atlæti ef vel á að vera og blómstra stundum minna. Runnamurur þrífst um allt land. Þær þurfa góða birtu en gera ekki miklar kröfur um frjósemi jarðvegs. Þær þrífast prýðilega í miðlungsfrjórri jörð. Það getur beinlínis verið slæmt að gefa þeim of mikinn áburð, einkum ef hann er gefinn seint á vaxtartímabilinu. Ef ástæða er til að gefa runnamuru áburð er best að gera það snemma á vorin. Annars er blómgun engu minni í fremur rýrum jarðvegi. Annars er það svo að tegundin virðist laga sig að allskyns jarðvegi. Í lausum og frekar þurrum jarðvegi leita ræturnar djúpt til að ná í vatn. Í rakari mold liggja ræturnar frekar grunnt. Því er miklu auðveldara að flytja plöntur (ef þess þarf) sem vaxið hafa á góðum stöðum en erfiðum.

Hluti af þessari lágvöxnu runnamuru var í skugga og blómstraði þar mun minna en í birtunni. Greinarnar sem voru í skugga eru líka teygðari. Dæmigerð hegðun fyrir runnamurur.

Runnamurur eru notaðar í blönduð runnabeð, í hefðbundin blómabeð eða sem stakir runnar eða lágvaxin limgerði. Það getur þurft að grisja runnanna á nokkurra ára fresti. Það yngir þá upp og viðheldur unglegu útliti og mikilli blómgun. Ef þörf er á má jafnvel klippa þá alveg niður til að yngja þá upp, en þá blómstra þeir lítið fyrst á eftir. Almennt má segja að varast skuli að klippa runnamurur of mikið því þá dregur verulega úr blómgun. Runnarnir eru mjög blaðfallegir en blómin eru samt aðal skrautið. Yfirleitt eru runnamurur lausar við ásókn skordýra og sveppa og oftast heilbrigðir og flottir runnar.

Haustmynd af yrkinu 'Goldteppich'. Blöðin farin að hausta sig en blómin láta ekkert á sjá þrátt fyrir nokkrar frostnætur.

Í þessum pistli birtum við myndir af helstu yrkjum sem í ræktun eru á Akureyri en ekki er alltaf auðvelt að aðgreina gulblómstrandi yrki, þar sem atlæti getur haft áhrif á útlit. Sumar fá meiri áburð en aðrar, meiri sól, betra skjól eða tíðari vökvun. Allt slíkt hefur auðvitað áhrif. Til eru fleiri yrki en hér verða nefnd til sögunnar en þessi fást í gróðrarstöðvum í bænum og því nefnum við þau sérstaklega. Við fengum einnig upplýsingar um reynslu yrkja úr Lystigarðinum á Akureyri og nýttum okkur þær.