Hús dagsins: Eyrarvegur 1-3

Kæru lesendur.

Ég þakka kærlega fyrir góðar viðtökur við fyrsta pistli mínum hér, um Freyvang. Þar minntist ég á, að íbúar Öngulsstaðahrepps hefðu sótt samkomur í þinghúsið við Þverá fyrir daga Freyvangs. Una Margrét Jónsdóttir hafði samband við mig og benti mér góðfúslega á, að fyrst og fremst hafi það verið íbúar norðanverðs hreppsins, sem sóttu samkomur á Þverá. Íbúar syðri hlutans, Staðarbyggðar, hefðu sótt sínar samkomur í Ungmennafélagshúsið á Munkaþverá. hús sem Ungmennafélagið Ársól lét reisa um 1924 en var rifið einhvern tíma milli 1980-90. Þetta hafði hún eftir eftir móður sinni, Kristínu Jónsdóttur frá Munkaþverá. Er þessum upplýsingum hér með komið á framfæri og þeim mæðgum færðar bestu þakkir fyrir ábendinguna og fróðleikinn.

_ _ _

Sumarið 1939 mun hafa verið annálað góðviðris- og hlýindasumar. Þá var Byggingafélag Akureyrar, með Erling Friðjónsson kaupfélagsstjóra í broddi fylkingar, stórhuga um byggingu verkamannabústaða. Þá, sem nú, var bráður húsnæðisskortur landlægur, einkum meðal tekjulægri einstaklinga. 1. ágúst 1939 sendi Erlingur beiðni til Bygginganefndar fyrir hvorki meira né minna en 50 lóðir til uppbyggingar verkamannabústaða. Óskaði hann eftir lóðum við Fjólugötu að norðan, Hörgárbraut [nú Glerárgata] að austan og niður með Eyrarvegi beggja megin. Ætlunin var, að byggja þar einlyft hús.

Niðurstaða bygginganefndar var sú, að Byggingafélagið fengi 3 lóðir við hvort tveggja Fjólugötu og Hörgárbraut en áréttaði, að ekki væri búið að skipuleggja byggð norðan Eyrargötu [svo]. Þá fékk Byggingafélagið lóðirnar við Eyrarveg. Bygginganefnd áréttaði einnig, að ekki væri í boði að fá svo mörgum lóðum úthlutað í einu, en þeim væri hægt að úthluta jafnóðum og byggt væri. Ætlun Byggingafélagsins, að reisa einlyft hús við Fjólugötu og Hörgárbraut, gekk í berhögg við fyrirliggjandi skipulag og var því vísað til Skipulagsnefndar. Þann 18. sept. lá fyrir erindi vegamálastjóra og formanns Skipulagsnefndar, Geirs Zoega: Heppilegast væri að reisa fyrirhugaða verkamannabústaði við þessar götur við Eyrarveg að norðan, á sérstökum reit, sem fyrirhugaður var til þess, samkvæmt uppdrætti. Féllst Bygginganefnd á, að Byggingafélagið fengi vestasta hluta þess reits. Fékk Byggingafélagið þrjár lóðir til að byrja með ásamt byggingarleyfi: „Húsin eru ein hæð án kjallara, 14,60x7,5m, úr steinsteypu með bárujárnsþaki. Tvær íbúðir í hverju húsi“. (Bygg.nefnd. Ak 1939:842) Sem áður segir, eru húsin reist eftir teikningum Guðjóns Samúelssonar, en einnig mun Bárður Ísleifsson, sem starfaði náið með Guðjóni hafa komið að hönnun húsanna. Í einhverri sögugöngu um Oddeyrina minnist höfundur þess, að hafa heyrt þessi hús kölluð Erlingshús, væntanlega eftir téðum Erlingi Friðjónssyni.

Eyrarvegur 1-3 er einlyft steinhús með lágu risi. Húsið er samhverft A-V og á endum burstir eða álmur sem snúa stöfnum N-S. Veggir eru múrsléttaðir, bárujárn á þaki og einfaldir lóðréttir póstar í flestum gluggum. Áfastir bílskúrar eru við báða enda hússins og þar um síðari tíma viðbyggingar að ræða.

Árið 1942 voru heimilaðar smávægilegar breytingar á húsunum, í samræmi við þau sem verið var að reisa þá, sem fólust í því, að geymslurými þeirra var stækkað um 1,20. Árið 1952 leyfir Bygginganefnd einnig breytingar á húsunum við Eyrarveg. Væntanlega er þar um að ræða endaálmurnar eða „burstirnar“ sem nú eru á flestum húsunum- þó ekki öllum. Fengu húsin þá flest það lag, sem þau nú hafa. Áfastir bílskúrar voru reistir við Eyrarveg 1-3, árið 1974 norðan við Eyrarveg 1 eftir teikningum Björns Mikaelssonar. Viðbygging til norðurs ásamt bílskúr, áföstum að austan var reist við nr. 3 árið 1978, einnig eftir teikningum Björns.

Í Manntali árið 1940 eru þrjú hús skráð við Eyrarveg, en ekkert þeirra með númeri. Eitt þeirra varð síðar Sólvellir 2-4. Í hverju húsi eru þó greinilega tvær íbúðir, svo húsin eru væntanlega Sólvellir 2-4, Eyrarvegur 1-3 og 5-7. Í Eyrarvegi 1 búa árið 1940 þau Jón M. Árnason og Dagmar Sveinsdóttir. Jón, sem var úr Svarfaðardalnum, nánar tiltekið frá Þverá, var vélstjóri og var um árabil verksmiðjustjóri á Krossanesi. Hann lést langt fyrir aldur fram árið 1962, aðeins 51 árs. Dagmar Sveinsdóttir (1913-1997) var fædd og uppalin á Akureyri og stundaði lengi verslunarstörf. Hún fluttist til Reykjavíkur 1972. Ýmsir hafa búið á Eyrarvegi 1 eftir þeirra tíð, en öllum auðnast að halda húsi og lóð vel við. Fyrstu íbúar Eyrarvegar 3 munu hafa verið þau Sigurjón Jóhannesson og Elín S. Valdemarsdóttir. Bjuggu þau hér til dánardægra, en Sigurjón lést 1970 og Elín 1976 (heimild: Íslendingabók). Þau voru bæði Þingeyingar, Jóhannes, sem mun lengst af hafa verið sjómaður, var frá Götu á Húsavík en Elín frá Garðsvík á Svalbarðsströnd.

Parhúsið við Eyrarveg 1-3 er í mjög góðri hirðu og til mikillar prýði í umhverfinu. Lóðirnar eru einnig sérlega gróskumiklar og vestanmegin, við Eyrarveg 1 er lítill sígrænn lundur, sem einnig snýr að Sólvöllum. Ekki kann höfundur að tegundagreina þessi gróskumiklu og glæstu tré en þar munu vera m.a. greni, degli (getgáta höfundar) og þinur. Hver sá sem fer um horn Eyrarvegar og Sólvalla finnur ætíð ljúfan ilm af þininum við Eyrarveg 1, angan sem oftar en ekki er ríkjandi á jólatrjáasölum og gæti kallast „jólailmur“. Húsið er hluti mikillar þyrpingar sams konar húsa, verkamannabústaða Byggingafélagsins, og ætti þessi merka torfa að sjálfsögðu að njóta friðunar. Það er a.m.k. álit höfundar. Myndirnar eru teknar þann 22. júní 2021.

Arnór Bliki Hallmundsson er kennari við Verkmenntaskólann á Akureyri - og grúskari.
_ _ _
Heimildir:
Bygginganefnd Akureyrar: Fundargerðir 1935-41. Fundur nr. 840, 10. ágúst 1939, nr. 842, 18. sept. 1939. Fundargerðir 1941-48. Fundur nr. 920, 7. ágúst 1942. Fundargerðir 1948-57: Fundir nr. 1149, 22. feb. 1952, nr. 1158, 7. júlí 1952 Óprentað, varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri.
Manntal á Akureyri 1940. Varðveitt á Héraðsskjalasafninu á Akureyri.