Matthías Jochumsson

 

Matthías átti oft erfitt um ævina allt frá bernskudögum fram á elliár, barðist við þunglyndi og efasemdir í trúmálum, eins og víða kemur fram í kvæðum hans, og hann var óvæginn í dómum bæði í ræðu og riti, sem hann mátti gjalda fyrir. Í minningabók sinni „Sögukaflar af sjálfum mér“, sem hann ritaði á efri árum, þar sem hann segist aldrei hafa kynnst trúuðum presti á Íslandi. Lesa má frekar um líf og störf Matthíasar Jochumssonar í vandaðri ævisögu Þórunnar Erlu Valdimarsdóttur „Upp á Sigurhæðir“, sem út kom 2006.

Mikill fjöldi kvæða og sálma liggur eftir Matthías Jochumsson, þar á meðal lofsöngurinn „Ó, Guð vors lands“. Fyrsta erindið orti hann í Edinborg í nóvember 1873, er hann dvaldist hjá vini sínum Sveinbirni Sveinbjörnssyni tónskáldi er samdi lag við sönginn vorið 1874. Síðari versin tvö eru ort í Lundúnum veturinn 1873-1874. Efni lofsöngsins er sótt í síðara almenna bréf Péturs postula þar sem segir: „En þetta eitt má yður ekki gleymast, þér elskuðu, að einn dagur er hjá drottni sem þúsund ár og þúsund ár sem einn dagur.“ Orð Péturs eru hins vegar endurómur af orðum í 90. sálmi Davíðs: „Því að þúsund ár eru í þínum augum sem dagurinn í gær þegar hann er liðinn, já, sem ein næturvaka.“

 

Steingrímur J. Þorsteinsson prófessor segir í óprentuðum fyrirlestri, að „ekkert íslenskt skáld hafi í sama mæli og Matthías í skáldskap sínum spennt yfir allar íslenskra bókmenntir og íslenskt mál frá upphafi vega til sinna daga, sótt sér þaðan slíka lífsnæringu frá öllum tímum og aðlagað sjálfum sér jafnmargbreytilega aðdrætti frá 1000 ára bókmenntaferli, svo að allt rúmast innan endimarka hans eigin skáldskapar, svo vítt var landnám listar hans og slíkt stórveldi var persónuleiki þessa manns“. Þótt orð prófessorsins séu nokkuð upphafin, lýsa þau stöðu Matthíasar í íslenskum bókmennum á síðustu öld. Hann var afkastamikið ljóðskáld, leikritahöfundur, blaðamaður og þýðandi og það sem einkenndi ekki síst skáldskap hans er andagift – hann „orti eins og andinn blés honum í brjóst hverju sinni og lá ekki yfir kvæðum sínum að slípa þau og fægja“, eins og Páll Valsson segir í Íslenskri bókmenntasögu.

 

Í jólaræðu sem Matthías flutti aldraður á Sjúkrahúsinu á Akureyri vitnar hann í kvæði eftir Jónas Hallgrímsson:

 

 

Jónas Hallgrímsson og Matthías Jochumsson áttu margt sameiginlegt, fágæta ljóðgerð, trúarbaráttu og þunglyndi sem Jónas kallar „bringsmalaskottu“ og er trúarbarátta og þunglyndi þeirra iðulega rót að skáldskap þeirra.

Í Sálmabók íslensku kirkjunnar frá 2001 eru 53 sálmar eftir Matthías Jochumsson. Þar á meðal er hinn hrífandi sálmur eða trúarljóð „Faðir gjör mig lítið ljós“: