Fáfræði og forvarnir

Með mína persónulega reynslu hef ég gert mitt besta til að hjálpa sem fortíðin fékk ekki frekar en margt annað vegna fáfræði. Það er vont að vita ekki af hverju manni líður illa andlega og byrgir vanlíðan vegna hræðslu og dómhörku frá umhverfinu sem þú lifir í. Félagsfælni er þriðja algengasta geðröskunin á eftir þunglyndi og alkóhólisma. Félagsfælni byrjar oftast frá 10 til 15 ára aldri og getur haft miklar afleiðingar t.d. einangrun, eiga erfitt með félagsleg tengsl og forðast flestar aðstæður, vímuefnamisnotkun og sjálfsvíg. Þegar félagsfælni ræður ríkjum verður maður óframfærinn og heldur að allir séu að horfa á sig og langar því helst að hverfa niður í jörðina.

Félagsfælni reynir mikið á stoð- og taugakerfi sem getur haft miklar líkamlegar afleiðingar þar sem þú spennist upp og nærð aldrei góðum svefni sem er frumskilyrði fyrir hvíld. Félagsfælni hefur líka áhrif ef einhver er að hlæja þá er sú manneskja pottþétt að hlæja að þér og maður fer hjá sér og langar að hverfa. Maður skammast sín fyrir sjálfan sig og reynir að komast hjá því að vera innan um fólk. Þannig að félagslegur þroski er ekki mikill og neikvæð orka fer í að fela vanlíðan. Manneskja með félagsfælni forðast að vera þátttakandi þannig að manneskjan er óframfærin og lifir í mikilli einangrun.

Í grunnskóla átti ég erfitt með lærdóm og fann mig betur í íþróttum þótt mér liði illa. Ég á erfitt með að átta mig á af hverju er ekki betur unnið með forvarnir gagnvart andlegum vanda í íþróttum. Eru það fordómar hjá íþróttafélögum og sú menning frá gamalli tíð að þú mátt ekki sýna þína vanlíðan? Miðað við það sem ég hef lesið er voða lítið um hvernig er tekist á við andlegan vanda hjá íþróttafélögum og hvert getur verið hægt að leita.

Efla þarf forvarnir í grunn- og framhaldsskólum og hjá íþróttafélögum. Það kostar að spara en ég tel að þeim peningum sé vel varið og skapi meiri verðmæti fyrir framtíðina. Hvernig væri að hafa fagfólk sem kennir hugarleikfimi þar sem unnið er með hugsanir, hegðun og atferli, að byggja upp sjálfsmynd, sjálfstraust og bjargráð til að takast á við lífið? Við höfum allavega leikfimiskennara fyrir hreyfingu.

Vonin sem gaf mér betra líf

Eitt er að vita og annað er að framkvæma. Á verkjasviði á sjúkrahúsinu á Kristnesi árið 2005 eftir mína aðra mjaðmaliðaskiptingu fékk ég bæklinga um kvíða, félagsfælni og þunglyndi. Þegar ég las bæklingana var eins og ég væri að lesa um mig frá a til ö. Að sjá að það voru raunverulegar ástæður fyrir minni vanlíðan og það var hægt að fá hjálp gaf mér kjark og von um líf án flótta. Ég byrjaði strax hjá sálfræðingi á Kristnesi og svo heimilislækni og fékk lyf. Góður vinur kom til mín og hjálpaði mér til að fara í meðferð hjá SÁÁ í byrjun árs 2006.

Eftir meðferð fór ég á alla fundi sem voru í boði. Flesta daga voru tveir fundir á dag og stundum þrír og fór ég alltaf upp í pontu til að takast á við félagsfælnina.

Ég tók að mér hádegisdeild alla virka daga á Akureyri og þá þurfti ég að vakna á morgnana til að mæta og hella upp á kaffi og ganga frá eftir fundi. Ég ákvað að besta vinna sem ég gat unnið var að vinna í sjálfum mér. Á Heilsustofnun í Hveragerði fer ég árlega til að halda mér gangandi. Ég fór í mína þriðju mjaðmaliðaskiptingu sömu megin 2017 og ég tel að slitgigt séu m.a. afleiðingar af andlega vandanum. Starfsendurhæfingu Norðurlands með námi byrjaði ég í árið 2007 en ég hafði hætt eftir tveggja mánaða nám í framhaldsskóla 1984 vegna félagsfælni.

Árið 2008 þurfti ég að fá meiri hjálp og fór inn á geðdeild og ég sem hélt að á geðdeild væri hættulegt fólk og vissi ekki betur eftir allar bíómyndirnar sem hafa gefið okkur þá sýn.

Það réðst hinsvegar enginn á mig eða var í spennitreyju og útúrlyfjaður. Bara ósköp venjulegt fólk sem var að leita sér hjálpar eins og aðrir gera við öðrum kvillum.Ég fór í félagskvíðahóp sumarið 2008 og svo á Reykjalund í hugræna atferlismeðferð og hef samtals verið á Reykjalundi í fjóra mánuði.

Eitt dæmi 2008 þegar ég varð guðfaðir systurdóttur minnar og tók þátt í öllu sem ég gat ekki þrem árum áður þegar systir mín átti eldri dóttur sína. Þá komst ég ekki í kirkjuna og þurfti að drekka nokkra bjóra til að komast í skírnarveisluna þótt að það væri fjölskyldan mín. Þetta er bara lítið dæmi hvað félagsfælni getur rænt og gefið.

Ég flutti til Reykjavíkur haustið 2009 og fór í Ráðgjafaskóla Íslands og útskrifaðist í desember það ár. Mér hafði verið bent á Hugarafl sem vinnur með bata- valdeflingarmódel á jafningjagrunni. Ég fór í Hugarafl og var þar nær daglega til 2012 en kom inn í félagsskap á Akureyri sem vildi byggja á sömu hugmyndafræði og Hugarafl.

Það varð úr að 10. október 2013 á Akureyri byrjuðum við með Grófina geðrækt og þar kom reynsla mín frá Hugarafli sterkt inn. Það var mikil áskorun að opna sig í litlu samfélagi og nú er Grófin geðrækt 9 ára með fimm starfsmenn í tveimur og hálfu stöðugildi.

Árið 2015 byrjuðum við í Grófinni með geðfræðslu í grunnskólum á Akureyri. Fyrst var farið í alla grunnskóla á Akureyri fyrir starfsfólk og kennara sem heppnaðist mjög vel og í einum skólanum var sagt að Jóhann Ingi sálfræðingur hefði verið deginum áður og fannst þeim gott að fá reynslusögur og sálfræðing þannig að báðar hliðar fái að heyrast.

Geðfræðslan fór svo í fimm ár í alla 9. bekki grunnskóla á Akureyri og auk þess í nágrannabyggðir og víðar um landið með miklu þakklæti frá starfsfólki sem nemendum. Menntaskólinn á Akureyri hefur fengið fræðslu í mörg ár fyrir átta nýnemabekki á hverju ári og það segir sig sjálft að þetta væri ekki gert nema að almenn ánægja er að fá reynslusögur af bata og bjargráðum. Ég skammast mín ekki í dag fyrir að lifa með félagsfælni og þunglyndi frekar en sá sem glímir við krabbamein. Ég útskrifaðist sem félagsliði 2016 og ég sem hélt að ég gæti aldrei lært en það voru ástæður fyrir því og það kallast félagsfælni sem ég reyni að miðla til góðs í dag. Ég reyni bara að vera góð manneskja sem er annt um náungann og það getur varla verið slæmt? 

Eymundur Eymundsson er ráðgjafi og félagsliði