Vægi ríkja innan Evrópusambandsins, og þar með möguleikar þeirra á því að hafa áhrif á ákvarðanir sem teknar eru á vettvangi sambandsins, fer þannig fyrst og fremst eftir íbúafjölda þeirra. Þá einkum og sér í lagi í ráðherraráði þess. Fyrir vikið hafa fjölmennustu ríkin á meginlandinu bæði tögl og haldir.
Fámenn meginlandsríki eins og til dæmis Lúxemborg hafa ekki mikið vægi þegar ákvarðanir eru teknar innan Evrópusambandsins en einkum vegna landfræðilegra legu þeirra eru miklar líkur á því að ákvarðanir sem teknar eru einkum með tilliti til hagsmuna fjölmennustu ríkjanna henti þeim einnig ágætlega.
Fimm prósent af alþingismanni
Kæmi til þess að Ísland gengi í Evrópusambandið yrði vægi landsins þegar ákvarðanir væru teknar í ráðherraráði sambandsins, sem gjarnan er talið vera valdamesta stofnun þess, allajafna einungis um 0,08%. Til þess að setja það í samhengi væri það á við það að hafa einungis 5% hlutdeild í þingmanni á Alþingi.
Hvað þing Evrópusambandsins varðar væri staðan þar nokkuð betri, þar sem ekki er enn miðað algerlega við íbúafjölda ríkja sambandsins í tilfelli þess, en þó eftir sem áður alls ekki góð. Þannig fengi Íslands sex þingmenn af um 720 eins og staðan er í dag. Á við það að vera einungis með hálfan alþingismann.
Varðandi framkvæmdastjórn Evrópusambandsins eiga ríki þess ekki eiginlega fulltrúa í henni enda er þeim sem þar sitja óheimilt að ganga erinda heimalanda sinna samkvæmt Lissabon-sáttmála sambandsins. Fyrir vikið eru umræddir einstaklingar í raun ekki annað en embættismenn Evrópusambandsins.
Skilur ekki veruleika eyjarskeggja
„Framkvæmdastjórn Evrópusambandsins virðist, miðað við mörg lagafrumvörp hennar, vera ófær um að skilja veruleika fólks sem býr í fámennunum eyríkjum á jaðri sambandsins,“ hafði dagblaðið Times of Malta eftir Cyrus Engerer, þáverandi þingmanni Möltu á þingi Evrópusambandsins, í marz á síðasta ári.
Tilefnið var löggjöf Evrópusambandsins um kolefnisskatta á samgöngur með flugi en maltnesk stjórnvöld hafa varað mjög við áhrifum hennar á hag eyríkisins sem er líkt og Ísland mjög háð flugsamgöngum. Tilgangur löggjafarinnar er að hvetja fólk til þess að ferðast frekar með lestum en flugvélum!
Hafa má í huga í þessu sambandi að framkvæmdastjórnin, handhafi framkvæmdavalds Evrópusambandsins, hefur ein heimild til þess að leggja fram lagafrumvörp á vettvangi sambandsins. Það væri hliðstætt við það að ríkisstjórnin hér á landi gæti ein lagt fram lagafrumvörp á Alþingi en ekki alþingismenn.
Höfunun Bretlands skilaði engu
Hins vegar er ekki nóg að vera fjölmennt ríki ef viðkomandi ríki er á jaðrinum. Þannig gekk Bretland, með sínar rúmlega 67 milljónir íbúa, úr Evrópusambandinu meðal annars vegna þess að ekki hefði verið tekið nægjanlega tillit til hagsmuna Breta við ákvarðanatöku innan sambandsins að mati brezkra kjósenda.
Öll þau mál, sem brezkir ráðherrar greiddu atkvæði gegn í ráðherraráði Evrópusambandsins á árunum 1996-2014, voru engu að síður samþykkt og urðu að lögum samkvæmt niðurstöðum rannsóknar samtakanna Business for Britain frá 2014 þrátt fyrir að Bretland hafi verið eitt fjölmennasta ríki sambandsins.
Miðað við aðra rannsókn samtakanna var reynsla Breta af þingi Evrópusambandsins ekki mikið betri. Af þeim 576 þingmálum á þingi sambandsins sem meirihluti þingmanna Bretlands greiddi atkvæði gegn á árunum 2009-2914 voru 485 engu að síður samþykkt með atkvæðum þingmanna annarra ríkja þess.
Frakkar og Þjóðverjar við stýrið
Mateusz Morawiecki, þáverandi forsætisráðherra Póllands, ritaði grein í þýzka blaðið Die Welt í ágúst 2022 þar sem hann sakaði þýzk og frönsk stjórnvöld, sem réðu ferðinni innan Evrópusambandsins, um að hunza rödd Póllands. Ekki sízt varnaðarorð Pólverja í aðdraganda innrásar rússneska hersins í Úkraínu.
Morawiecki sagði að þó að gjarnan væri talað um að ríki Evrópusambandsins væru jafnrétthá réðu Þýzkaland og Frakkland í raun ferðinni. Pólland er eitt af fjölmennustu ríkjunum í Evrópusambandinu með tæplega 38 milljónir íbúa en er hins vegar, líkt og Bretland var einnig, á landfræðilegum jaðri sambandsins.
Franskir og þýzkir ráðamenn hafa í áratugi samræmt afstöðu sína áður en mál hafa verið tekin fyrir á vettvangi Evrópusambandsins. Þetta hefur sætt gagnrýni, ekki sízt frá fámennari ríkjum, á þeim forsendum að með því væru ákvarðanir í raun teknar fyrirfram og lítið svigrúm fyrir aðkomu annarra ríkja
Sitja ekki við sama borðið
Fjölmörg dæmi eru um það að fámennari ríki innan Evrópusambandsins, en engu að síður margfalt fjölmennari en Ísland, hafi orðið undir í ráðherraráði sambandsins þegar miklir hagsmunir þeirra hafa verið í húfi sem ekki hafa átt samleið með hagsmunum fjölmennustu ríkjanna. Ekki sízt í sjávarútvegsmálum.
Til að mynda þegar Írland varð að sætta sig við makrílsamning Evrópusambandsins við Færeyinga um árið sem gekk þvert á írska hagsmuni eða þegar Danir urðu gegn eigin vilja að taka þátt í refsiaðgerðum sambandsins gegn Færeyjum, hluta af danska konungdæminu, vegna síldveiða Færeyinga í eigin lögsögu.
Málflutningur Evrópusambandssinna breyttist ekki að ástæðulausu fyrir 15-20 árum síðan úr því að Ísland þyrfti að ganga í Evrópusambandið til þess að hafa þar áhrif yfir í tal um að eiga „sæti við borðið“. Fyrir utan annað er vitanlega lítið gagn að því að eiga sæti við borðið þegar ekki er setið við sama borð.
Hjörtur J. Guðmundsson er sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur (MA í alþjóðasamskiptum með áherzlu á Evrópufræði og öryggis- og varnarmál) og Norðlendingur að ætt og uppruna.
